Ubijanje, maltretiranje, pljačka i progon vojvođanskih Hrvata tokom devedesetih godina prošlog veka bio je državni posao Srbije u kojem su učestvovali tadašnji Resor državne bezbednosti srbijanskog MUP, pokrajinske republičke i savezne vlade (SR Jugoslavije), pripadnici državnih bandi, Srpske radikalne stranke (SRS), obaveštajne strukture JNA, potom Vojske Jugoslavije, lokalne samouprave u Vojvodini naseljene i hrvatskom nacionalnom manjinom. Ovako bi se mogli sažeti najznačajniji zaključci Dosijea Fonda za humanitarno pravo pod nazivom „Zločini nad Hrvatima u Vojvodini“ (FHP, februar 2019, autorka Jovana Kolarić, urednica Ivana Žanić, supervizor Nemanja Stjepanović), predstavljeni početkom meseca u Beogradu. Temeljen na haškim optužnicama i dokaznim postupcima, presudi tadašnjem predsedniku Srpske radikalne stranke, danas narodnom poslaniku Vojislavu Šešelju, beleškama obaveštajnih službi, izjavama svedoka u intervjuima datim istraživačima Fonda, podnescima Pravne službe Fonda pravosudnim organima pri zastupanju žrtava, te pisanim i snimljenim novinskim prilozima, dokument rasvetljava sve aspekte srbijanske verzije “humanog preseljenja”, usmerene ka cilju da se etnički očisti što veća teritorija Vojvodine, što je, korišćenjem široke lepeze akata terora Srbije i učinjeno.

Fond za humanitarno pravo podneo je Tužilaštvu za ratne zločine Srbije krivičnu prijavu protiv više nepoznatih osoba, zbog ubistva tri člana porodice Matijević u aprilu 1992. godine u Kukujevcima, u opštini Šid. Krivična prijava podneta je i protiv nepoznatih izvršilaca ubistva braće Mate i Ivice Abjanovića, Hrvata iz Morovića, nakon čijeg nestanka nijedna državna institucija nije pružila porodici nikakvu informaciju. Pravde neće biti, zar neko sumnja. Kao što je nema za zatočenike logora u Srbiji i za porodicu Barbalić kojoj je otet stan u Zemunu (poseban deo Dosijea).

Kako prognati Hrvate

Ubistva, eksplozije bombi u dvorištima i kućama Hrvata, kontinuirane, ozbiljne pretnje ubistvo, paljenjem, silovanjem dece, imale su za posledicu smanjenje broja Hrvata u Vojvodini, od 74.808 na popisu iz 1991. godine, do 56.546, koliko je zabeleženo 2002. godine. Broj Hrvata se, dakle, smanjio za 18.262, odnosno 24,41 odsto. Državni rad na terenu za neka sela, pogotovu u opštinama Šid i Inđija, značio je gotovo potpuno etničko čišćenje. Tako se u šidskom selu Kukujevci broj Hrvata od 1.622 na popisu 1991. godine, smanjio na 72, 2002. godine, odnosno od 89 na 3,2 posto stanovnika sela. U istom je periodu na teritoriji opštine Inđija broj Hrvata smanjen od 4.650 na 1.904, odnosno 59,05 odsto, a u opštini Ruma sa 3.800 na 1.987, odnosno 47, 85 procenata.

Šešelj u naponu snage (FOTO: s.tf.rs)

Nijedan Hrvat, nijedna hrvatska porodica, prognani devedesetih, nisu se vratili u Vojvodinu ni nakon svrgavanja vlasti Slobodana Miloševića. Skupština Vojvodine donela je u februaru 2004. godine deklaraciju kojom poziva sve Hrvate koji su napustili Vojvodinu “usled političkih, ekonomskih i etničkih razloga” da se vrate. Izvesno je da ekonomskih razloga nije bilo, a za zločine nad Hrvatima izricane su sramne vremenske, ili čak uslovne kazne.

I danas se, sa izvesnošću potkrepljenom dokazima, može konstatovati da je odnos Srbije prema zločinima koje je počinila nad Hrvatima nepromenjen, odnosno da se može svesti na reklamnu krilaticu agencije za posredovanje u prisilnoj zameni imovine Hrvata za imovinu Srba u Hrvatskoj koja se zvala “Juga”, potom “Lasta”: “I selidba sa nama je lakša”. Nema i verovatno neće biti pravde za žrtve u morbidnoj reviziji istorije “nevinosti svih Srba”. 

Rukopis “državnog razloga”

Nepoznate osobe otele su 1992. godine iz kuće hrvatske porodice Matijević u Kukujevcima, Anu, Jozu i njihovog maloletnog sina Franju Matijevića i odvezli ih u nepoznatom pravcu. Nekoliko godina kasnije njihovi posmrtni ostaci ekshumirani su iz grobnice u Mohovu, u opštini Ilok. Braća Abjanović vode se, pak, kao nestali i nema dokaza da je iko pokušao pronaći njihove posmrtne ostatke.

Etnički motivisani zločini nad Hrvatima, maltretiranje i ugrožavanje sigurnosti, počeli su u Vojvodini još u jesen 1990. godine, konstatuje Fond. Najpre je podmetnut eksploziv u franjevački samostan u Baču, a nasilje se intenziviralo godinu kasnije. Fond obrađuje slučajeve ubistava Krešimira Hercega, Živana Marušića, porodice Matijević, Mijata Štefanca, Nade i Stevana Guština, Stefana Koršlaka, Marije Tomić, Agice i Nikole Oskomića, Marije Purić i Živka Litrića.

Na hiljade Hrvata je pod pritiskom napustilo Vojvodinu, konstatuje Fond, i kao glavne “zagovornike i inspiratore kampanje zastrašivanja i pritisaka na hrvatsko stanovništvo u Vojvodini” označava Vojislava Šešelja i Srpsku radikalnu stranku. Značajnu ulogu u proterivanju Hrvata istraživači Fonda pripisuju i Resoru državne bezbednosti MUP-a Srbije. Kada je počela agresija na Hrvatsku, Vojvodinu su preplavile naoružane ekstremističke grupe i zabeleženi su brojni slučajevi nasilja nad građanima hrvatske nacionalnosti.

"Službena tajna" (FOTO: Fond za humanitarno pravo)

“Proterivanje hrvatskog i drugog nesrpskog stanovništva vršeno je širom Vojvodine po istom ili sličnom obrascu, što sugeriše da se odvijalo po prethodno utvrđenom planu. Najpre bi se u naseljima nastanjenim hrvatskim stanovništvom pojavila lica nepoznata meštanima koja su obilazila kuće lokalnih Hrvata i raspitivala se za mogućnost zamene imovine. To je bilo praćeno telefonskim pretnjama, objavljivanjem i slanjem pretećih letaka i pisama, ispisivanjem pretećih grafita, javnim prozivkama pojedinih ljudi i upadima u kuće a zatim i podmetanjem eksploziva i bacanjem bombi. Pored navedenog, zabeleženi su i slučajevi fizičkog nasilja nad vojvođanskim Hrvatima, kao i slučajevi ubistava hrvatskih stanovnika. Na javnim skupovima, najčešće u organizaciji SRS, Hrvatima su upućivane pretnje, kao i ultimatumi za iseljenje”, ističe se u Dosijeu. 

Progonom Hrvata do “stabilne granice” i pripajanja Istočne Slavonije

Na suđenju Slobodanu Miloševiću pred Haškim tribunalom zaštićeni svedok C-048, nekadašnji saradnik resora Državne bezbednosti, kazao je da ga je načelnik Centra RDB Milovan Popivoda u leto 1992. godine upoznao sa ciljem da se “što više Hrvata iseli iz Vojvodine, kako bi se formirala stabilna granica u graničnom pojasu između Vojvodine i Hrvatske”. Isti svedok kazao je kako taj cilj pominje i prvi čovek srbijanskog DB-a Jovica Stanišić. Naime, Stanišić je na sastanku u avgustu 1992. godine kazao kako je neophodna politika “svršenog čina”, te formiranje “stabilne srpske većine”, kako bi se istočni deo Hrvatske pripojio Srbiji.

Na tom fonu je i ideološka matrica progona Hrvata koju je izgovorio Vojislav Šešelj 6. maja 1992. godine: “I u ovom mestu, Hrtkovcima, nema mesta Hrvatima. Kojim Hrvatima samo ima mesta među nama? Samo onim Hrvatima i njihovim porodicama koji su zajedno sa nama krvarili na frontovima”.

Uz ovu smernicu radikalima i srpskim izbeglicama iz Hrvatske, Šešelj je uputio okupljene meštane Hrtkovaca u tehnologiju izgona: “Treba svakoj izbegloj srpskoj porodici da damo adresu jedne hrvatske porodice. Daće milicija, milicija će raditi kako vlast odluči, a mi ćemo uskoro biti vlast. Lepo, sve izbegle srpske porodice će doći na hrvatska vrata i zatečenim Hrvatima dati svoje adrese u Zagrebu i u drugim hrvatskim mestima. Hoće, hoće. Biće dovoljno autobusa, izvešćemo ih na granice srpske zemlje, odatle peške neka produže, ako sami ne odu”. Okupljeni meštani taj su Šešeljev govor pozdravili skandiranjem “Ustaše napolje!”

Anatomija srbijanskog ponosa

Vojislav Šešelj danas je žitelj Hrtkovaca u kojima je kupio kuću i na nju postavio svetleću reklamu sa vlastitim imenom. Rugajući se međunarodnoj pravdi i osećanjima normalnih građana. Tu nije kraj kontinuitetu zločina: “Na kraju, ja sam ponosan na sve pripisane ratne zločine i spreman sam ponovo da ih izvršim”. Kazao je to Šešelj nakon što je njegova presuda pred Haškim tribunalom - deset godina zatvora zbog progona Hrvata iz Hrtkovaca - postala pravosnažna.

Nakon oslobađajuće prvostepene presude, ponosan je bio i Aleksandar Vučić, predsednik Srbije, tada premijer, jedan od čelnika Srpske radikalne stranke u vreme progona Hrvata: “Ponosan sam na činjenicu što je Vlada Srbije štitila zakone, što je Vlada Srbije štitila dostojanstvo Republike Srbije, što je štitila dostojanstvo građana Republike Srbije i dostojanstvo građanina Šešelja”.

Koliko ponosnih na zločine, kakvo dostojanstvo u zlodelima. Verovatno su ponosni i ostali poznati inspiratori i realizatori zločina nad Hrvatima u Vojvodini.

U izveštaju specijalnog izvestioca Komisije Ujedinjenih nacija za ljudska prava Tadeuša Mazovjetskog iz 1994. godine ističe se da “vodeće političke ličnosti u Srbiji, poput Vojislava Šešelja, u javnom životu i u medijima u Srbiji, pozivaju na versku i nacionalnu netrpeljivost”. Progon Hrvata iz Vojvodine očigledni je dokaz za takvu tvrdnju.

U Dosijeu Fonda prvi put se u jednom specijalizovanom javnom dokumentu (iako je dokumentacija Haškog tribunala javna) za moguću osumnjičenu u proterivanju Hrvata iz Hrtkovaca pominje tadašnja generalna sekretarka SRS i predsednica ogranka te stranke za Vojvodinu, današnja predsednica Skupštine Srbije Maja Gojković.

Nevinost predsednice Skupštine Srbije i Đinđićevog ubice

Već pomenuti zaštićeni svedok C-048 naveo je da je ona prisustvovala razgovoru o preseljenju Hrvata koji je Vojislav Šešelj vodio sa lokalnom ispostavom SRS-a u Hrtkovcima. Pozivajući se na ovaj svedokov iskaz, Tužilaštvo Tribunala zahtevalo je da se odbije Šešeljev zahtev za imenovanje Maje Gojković za njegovog pravnog savetnika, budući da je sadašnja predsednica Skupštine “osumnjičeni, čak mogući saizvršilac optuženog”. Veće Tribunala prihvatilo je ove razloge i odbilo postavljenje Maje Gojković za Šešeljevu pravnu savetnicu.

Maja Gojković u srdačnom susretu s predsjednikom Hrvatskog sabora i glavnim tajnikom HDZ-a, Gordanom Jandrokovićem (FOTO: Hina)

Poznati član Srpske radikalne stranke Milan Bačević, u vreme progona Hrvata savezni poslanik SRS-a, docnije savetnik predsednika Srbije Tomislava Nikolića, danas ambasador Srbije u Kini, zalagao se za prisilno iseljavanje Hrvata, naglašavajući da se u Beogradu nalazi 6.500 oficira JNA koji su Hrvati i “uživaju sve privilegije”.

Državna banda Srpska dobrovoljačka garda (SDG) kojom je komandovao kriminalac Željko Ražnatović Arkan, sa bazom u Erdutu, osumnjičena je za više zločina koji su imali za cilj progon Hrvata. Član SDG-a Mihajlo Ulemek (srodnik ubice Zorana Đinđića Milorada Ulemeka) bio je optužen i za silovanje Hrvatice B.V., ali je Okružni sud u Sremskoj Mitrovici obustavio postupak protiv njega 2003. godine. Pripadnik Jedinice za specijalne namene, docnije Jedinice za specijalne operacije, Zvezdan Jovanović, ubica premijera Zorana Đinđića, učestvovao je u progonu porodice Marka Fumića u Hrtkovcima. On je, zajedno sa još nekoliko pripadnika državne formacije, ušao u kuću Marka Fumića i naložio mu da se, bez ikakvih stvari, iseli za tri dana. Protiv Jovanovića je vođen krivični postupak (nezakonito držanje oružja), ali je 2003. godine obustavljen zbog zastarelosti.

Kako pobeći iz države koja nije u ratu

Željko Ražnatović ubijen je 2000. godine u Beogradu, a protiv Jovice Stanišića i jednog od glavnih operativaca DB-a Franka Simatovića, vodi se obnovljeni postupak pred Haškim tribunalom. Neke od tragičnih priča obeležavaju samu suštinu rata koji je vodila Srbija, odnosno ratnih ciljeva: Antun Silađev, Hrvat iz Sonte, bio je izložen zlostavljanju; dvojica vojnika JNA su ga, najpre ranila iz automatske puške u kuk, potom tukla. Nije mu priznat status civilne žrtve rata, jer Pokrajinski sekretarijat primenjuje Zakon po kojem lica koja su onesposobili pripadnici rata nemaju status civilne žrtve, kao i da Srbija nije bila u ratu.

U avgustu 1995. godine nakon operacija “Bljesak” i “Oluja”, više od 5.000 Hrvata se iselilo u Hrvatsku. U opštini Stara Pazova zabeležena su brutalna otimanja kuća, a na njihovim kućama ispisani su grafiti identični onima u Hrvatskoj nakon “Oluje”. Razlikovala se nacionalnost “autora”: “Zauzeto Knin”, “Useljene izbeglice”, “Vranješ zauzeto”, “Ivetić Grahovo”, “Radojčić” ... 

Srbija nije bila u ratu, prognani Hrvati se neće vratiti, ideologija etničkog čišćenja dobila je pravo građanstva, a zločinci oprost i sinekure. Možda su i ovo teme za razgovor visokih zvaničnika dve države. Ili će nekad biti.

Lupiga.Com

Naslovna fotografija: Lupiga.Com