Milan Radanović je povjesničar i istraživač. Rođen je 1976. godine u Novoj Gradiški, a živi i djeluje u Beogradu. Glavni fokus njegova rada je Drugi svjetski rat na tlu Srbije i fenomen povijesnog revizionizma. Krajem 2014. godine objavljena je njegova prva knjiga "Oslobođenje-Beograd, 20.oktobar 1944", a povod ovom intervjuu je nedavno objavljivanje njegove druge knjige koja je produkt dulje studije i arhivskog rada na temu zločina kolaboracionističkih pokreta u Srbiji i poslijeratne represije koju je provodila pobjednička strana - "Kazna i zločin. Snage kolaboracije u Srbiji: odgovornost za ratne zločine (1941-1944) i vojni gubici (1944-1945)".

"Nema sumnje da je kolaboracija zločin" (FOTO: Lupiga.Com)

Bojan Dimitrijević s Instituta za savremenu historiju nedavno je konstatirao da “kolaboracija nije zločin”. Što misliš o toj tezi i kakva je po tebi narav suradnje s okupatorom?

- Nema sumnje da je kolaboracija zločin. Politička i vojna kolaboracija podrazumeva doprinos u stvaranju ambijenta koji odgovara okupatoru u cilju što dužeg zadržavanja na okupiranom području. Svaki dan produžetka okupacije na tlu Jugoslavije podrazumevao je smrt više stotina, ponekad i nekoliko hiljada civila i pripadnika pokreta otpora, ubijenih od strane okupatora i kolaboracionista. Osim toga, produžetak okupacije sa sobom je donosio razaranje materijalnih dobara. Ne treba napominjati kolike su bile posledice takvog razaranja u jednoj siromašnoj zemlji kakva je bila Jugoslavija. Okupator i kolaboracionisti nisu samo uništavali živote onih koje bi hvatali i zarobljavali već su uništavali sve što je onima koji im nisu pali šaka omogućavalo da prežive. Praksa okupatora i kolaboracionista na području Jugoslavije podrazumevala je sistematsko uništavanje života na teritoriji na kojoj su izvodili vojne operacije, odnosno paljevinu i prethodnu pljačku naselja, čime je preživelo i izbeglo stanovništvo bilo osuđeno na glad, bolest i smrt. Sistematska pljačka nije mimoišla ni logorizovane i, potom, ubijene civile, pri čemu su zločini nad Jevrejima najkarakterističniji primer. Takođe, nemački okupator je upravo na teritoriji Srbije sproveo najintenzivniju pljačku i eksploataciju – prvenstveno kada je reč o višegodišnjoj eksploataciji rudnog bogatstva i prinudnog rada velikog broja stanovnika Srbije. Kolaboracija je zločin upravo zbog saradnje sa onima koji su okupirali zemlju i porobili narod, sprovodeći svakodnevne zločine – makar da kolaboracionisti nisu počinili nijedan konkretan zločin. Nažalost, snage kolaboracije su počinile bezbroj zločina nad domaćim stanovništvom – u okviru kontinuirane višegodišnje kampanje uništavanja oslobodilačkog pokreta.

Objasni nam okolnosti unutar četničkog pokreta na početku Drugog svjetskog rata na tlu Srbije. Kakav je njihov stav prema okupaciji i u kojem trenutku se četnici definitivno opredjeljuju za kolaboraciju?

- Četnički pokret u Srbiji u leto 1941. godine organizaciono bio je prilično heterogen. Glavninu četničkih snaga 1941. godine u Srbiji, naročito u jugoistočnoj i istočnoj Srbiji kao i u pojedinim srezovima u severnoj Srbiji, činili su četnici Koste Pećanca među kojima su znatan broj činili članovi predratnih četničkih udruženja i režimskih partija. Ta formacija je započela aktivnu vojnu kolaboraciju već avgusta 1941. godine. Na području zapadne Srbije i Šumadije četnici su bili organizovani pod komandom pukovnika Dragoljuba Mihailovića, generalštabnog oficira Vojske Kraljevine Jugoslavije (VKJ) koji nije priznao kapitulaciju. Mihailović se u prvoj polovini maja 1941. godine obreo na Ravnoj Gori započevši postepeno okupljanje oficira i podoficira VKJ koji se nisu mirili sa okupacijom. Njegova organizacija je početkom tog leta uspostavila kontakte sa kvislinškim režimom. Ta činjenica je uzrokovala da Mihailovićeva organizacija (tzv. ravnogorski četnici) izbegava sukobe sa pripadnicima kvislinške žandarmerije tokom leta 1941. godine koji su, uz nemački Vermaht, u leto 1941. bili glavni partizanski protivnici u Srbiji. Uostalom, sve do 31. avgusta 1941. godine Mihailovićeve snage nisu napadale nemačkog okupatora. Kontinuirano vojno suprotstavljanje i ofanzivna dejstva Mihailovićevih snaga protiv nemačkog okupatora potrajalo je do 1. novembra 1941. godine, odnosno do ofanzive ravnogorskih četnika protiv partizana u zapadnoj Srbiji, u istom razdoblju kada nemački okupator pojačava aktivnosti u cilju uništenja partizana i „Užičke republike“. Prethodno, 26. oktobra, pukovnik Mihailović i Josip Broz Tito, zapovednik partizanskih snaga, sklopili su dogovor o nastavku borbe protiv okupatora i otklanjanju nesporazuma i incidenata između dva antiokupatorska pokreta. Međutim, Mihailović je pogazio dogovor i izdao borbu protiv okupatora već 27. oktobra kada je odlučio da pošalje delegaciju na pregovore sa predstavnicima nemačkog okupatora u Beograd – sa ponudom za vojnu saradnju u borbi protiv partizana i predlogom da se Mihailović sastane sa predstavnicima nemačke komande. Već sutradan, 28. oktobra, u Beograd je upućena delegacija ravnogorske Vrhovne komande. Do sastanka između Mihailovića i nemačkih oficira došlo je 11. novembra. Međutim, Nemci su odbili Mihailovićeve predloge o vojnoj saradnji u borbi protiv partizana jer su znali da sami mogu poraziti partizane, ali i zbog toga što nisu imali poverenja u pokret koji je do juče vodio borbu protiv okupatora. Kako bi odobrovoljila okupatora, ravnogorska Vrhovna komanda je posredstvom jednog Pećančevog vojvode, koji je tada aktivno sarađivao sa ravnogorcima, ustupila oko 365 zarobljenih partizana Nemcima – nemački vojnici su 27. novembra u Valjevu streljali oko 270 zarobljenika. Bilo je to najmasovnije streljanje partizana u Srbiji u prvoj ratnoj godini, u jednom danu. Narednih sedmica, odlukom Vrhovne komande, većina Mihailovićevih snaga legalizovana je kod okupatora tako što je inkorporirana u okvir oružanih snaga pod ingerencijom kvislinške vlade. Legalizovani ravnogorski četnici su krajem 1941. i početkom 1942. godine sprovodili intenzivno represiranje pasiviziranih partizana i pristalica partizanskog pokreta – nakon odstupanja glavnine boraca „Užičke republike“ u Bosnu. U tom talasu represije legalizovani četnici ubili su nekoliko stotina partizana i njihovih pristalica, a još veći broj su uhvatili i predali Nemcima nakon čega su uhapšenici streljani od strane okupatora ili odvedeni u nacističke logore gde je većina stradala. Nakon potiskivanja glavnine partizana iz zapadne Srbije i Šumadije u Bosnu, stvorili su se uslovi da ravnogorska organizacija na tom području stekne primat budući da su partizani na istom području tokom 1941. godine bili nekoliko puta brojniji od četnika, uz napomenu da Mihailović tada (za razliku od partizana) nije imao pod komandom nijedan odred u jugoistočnoj Srbiji, dok je u istočnoj Srbiji pod komandom imao samo jedan manji odred. Aktivnosti Nemaca i ravnogorskih četnika na suzbijanju partizanskog pokreta u Srbiji ponovo će doći do izražaja krajem 1943. i, naročito, tokom 1944. godine. Krajem 1942. i tokom 1943. godine većina četnika pod prethodnom Pećančevom komandom, kao i velika većina legalizovanih ravnogorskih četnika stavila se pod komandu Vrhovne komande JVuO (Jugoslovenska vojska u otadžbini). Iako je ukupan četnički korpus u Srbiji prethodno bio razjedinjen, što je uključivalo i određene sukobe – Mihailovićevi i Pećančevi četnici bili su ideološki bliski pri čemu je antikomunizam podrazumevan kao važan element ideološke kohezije.

"Naslov mi je predložio Goran Babić, poznati hrvatski, jugoslovenski i beogradski pesnik" (FOTO: Lupiga.Com)

Odakle ovakav naslov tvojoj knjizi?

- Naslov mi je predložio Goran Babić, poznati hrvatski, jugoslovenski i beogradski pesnik nakon što sam slegao ramenima na njegovo pitanje da li imam naslov za knjigu. Goran je znao koje teme sam istraživao i nije mu bilo teško da osmisli naslov (koji je odlično pojasnio već postojeći podnaslov). Inverzija naslova poznatog romana označava fenomen kažnjavanja lica ili struktura iz korpusa kolaboracije odgovornih za zločine tokom okupacije Srbije što je bio važan element odnosa pobedničke strane prema kolaboracionistima. Pokušao sam da ukažem da je odgovornost snaga kolaboracije za ratne zločine (uz vojnu i političku saradnju sa okupatorom) predstavljala objektivan razlog kažnjavanja, retorzije, osvete, represije i terora koje je primenjivala pobednička strana.

U čemu tvoja knjiga predstavlja doprinos historiografiji Drugog svjetskog rata na tlu Srbije? Kojom si se dokumentacijom služio prilikom istraživanja i ima li u knjizi nekih do sada nepoznatih, neobjavljenih podataka?

- U pisanju knjige prvenstveno sam se oslanjao na primarne istorijske izvore – dakle, na neobjavljene i objavljene arhivske izvore. Istraživao sam građu tri beogradska arhiva: Vojni arhiv (fondovi: Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije, Četnička arhiva, Jugoslovenska narodna armija, Vojno-bezbednosna agencija), Arhiv Jugoslavije (fond Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, DK), i Arhiv Srbije (fond Zemaljska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, ZK). Deo građe iz Vojnog arhiva (dokumentacija partizanskih, četničkih, kvislinških i nemačkih vojnih jedinica i ustanova) publikovan je u okviru serije dokumenata pod nazivom Zbornik dokumenata i podataka o Narodnooslobodilačkom ratu naroda Jugoslavije, od 1949. do 1986., u izdanju nekadašnjeg Vojnoistorijskog instituta iz Beograda. Takođe, koristio sam neobjavljenu nemačku vojnu dokumentaciju, odnosno mikrofilmovanu građu Nacionalnog arhiva u Vašingtonu (National Archive Washington) koja je dostupna na sajtu „Znaci“. Građa DK u Arhivu Jugoslavije i ZK u Arhivu Srbije dostupna je istraživačima decenijama unazad. Ipak, ta građa je još uvek nedovoljno istražena. Građa DK i ZK sporadično je korišćena u delima koja su imala fokus ka regionalnoj i lokalnoj istoriji, ali i tada više kao izuzetak nego kao pravilo. U delima opštijeg karaktera, koja su imala ambiciju da obuhvate prošlost Drugog svetskog rata na teritoriji čitave Srbije, ta građa je znatno manje korišćena. Dokumentacija DK i ZK u velikoj meri obuhvata svedočenja očevidaca, žrtava ili savremenika brojnih zločina. Saradnici sreskih i okružnih podkomisija nastojali su da zabeleže svedočenja svih onih koji su bili upoznati sa određenim zločinom, stoga se ponekad suočavamo sa izjavama desetina svedoka o nekom konkretnom zločinu, što dokumentaciji ZK i DK daje na validnosti. U odabiru svedočanstava prvenstveno sam izdvajao svedočenja očevidaca zločina (najčešće su to pripadnici formacije koja je počinila zločin ili civili koji su bili nevoljni svedoci zločina) i rođaka žrtava koji su imali priliku da se uvere u posledice zločina. Odabrati njihova svedočenja znači pružiti mogućnost svedocima zločina da nakon sedam decenija ponovo progovore o vlastitom traumatičnom iskustvu i stradanju njima bliskih osoba, ponekad i o vlastitom stradanju. Ponekad su saradnici ZK i DK uspevali da prikupe originalna dokumenta, a neretko i prepise dokumenata (iz drugih arhiva) formacija koje su počinile zločin. Svaka knjiga na temu Drugog svetskog rata u Srbiji koja za glavnu temu ima istorijat određenog regiona ili teritorije Srbije tokom okupacije ili istorijat određenog pokreta – ostaje nedovršena ukoliko autor nije izvršio istraživanja u fondovima DK i ZK. Građa ZK i DK mi je koristila da rekonstruišem strukturu žrtava i počinilaca za manje poznate zločine ili zločine koji nisu obrađeni u istoriografskoj literaturi na zadovoljavajući način, dok sam u kontekstualizaciji zločina koristio građu Vojnog arhiva i referentnu literaturu. Najznačajniji doprinos ove publikacije, kada je reč o zločinima JVuO u Srbiji, odnosno o strukturi počinilaca, predstavljaju podaci o zločinima Korpusa gorske garde pod komandom Nikole Kalabića, budući da sam konsultovao do sad nekorišćenu dokumentaciju o zločinima četnika Korpusa gorske garde koja je fragmentarno prisutna u fondovima DK i ZK. Ponekad se suočavamo sa svojevrsnim elaboratom sreskih podkomisija ZK o zločinima Kalabićevih četnika, što mi je omogućilo da znatno dopunim postojeća saznanja o pokolju u Kopljaru kod Aranđelovca (25. decembar 1943. godine) i blokadi Kovačevca kod Mladenovca (27. avgust 1944. godine) koja nije bila evidentiran istorijski događaj u literaturi. Možda najznačajniji doprinos, kada je reč o slabo poznatim zločinima JVuO, predstavlja rekonstrukcija masakra nad 52 zarobljena partizana 24. srpske brigade NOVJ koji su četnici počinili 2. oktobra 1944. godine u Bošnjanu kod Paraćina, u vreme kada partizani masovno amnestiraju zarobljene četnike. Reč je o izuzetno surovom zločinu koji je podrazumevao brutalna mučenja žrtava pre egzekucije počinjenom nad mladićima koji nisu bili ideološki formirani, pri čemu je većina žrtava provela u partizanima svega nekoliko dana ili nekoliko sedmica dok su pojedine žrtve prethodno dezertirale iz redova JVuO. Jedna od dve „mikro studije“ u knjizi posvećena je zločinima Srpske državne straže (SDS) u leskovačkom kraju 1944. godine koji su sporadično evidentirani u literaturi pri čemu neki od najkarakterističnijih zločina SDS-a u leskovačkom kraju do sad nisu pominjani u literaturi. Reč je o akcijama policijskog karaktera koje su podrazumevale represiju više desetina stanovnika pojedinih naselja u jednom danu, a u nekim slučajevima suočavamo se sa terorom nad nekoliko stotina stanovnika jednog sela u jednom danu. U knjizi su takođe obrađeni i drugi najkarakterističniji primeri zločina oružanih snaga pod kontrolom kvislinške vlade. Taj deo knjige predstavlja svojevrsnu polemiku sa istoričarem Bojanom Dimitrijevićem koji u knjizi o oružanim snagama Nedićeve vlade (Vojska Nedićeve Srbije, Beograd, 2011, 2014) nije pomenuo nijedan konkretan zločin formacija pod ingerencijom Nedićeve vlade. Ohrabruje činjenica da je domaća istoriografija 2014. godine dobila prvu studiju o zločinima nad romskim stanovništvom u okupiranoj Srbiji. U knjizi, koju je napisao istoričar Milovan Pisarri (Stradanje Roma u Srbiji za vreme Holokausta) detaljno se govori o ulozi kvislinške administracije i žandarmerije u stradanju romskog stanovništva u Beogradu. Pored ukazivanja na nepoznate ili slabije poznate zločine snaga kolaboracije na tlu Srbije i referenciranja već poznatih zločina na osnovu nekorišćenih arhivskih izvora, doprinos studije koju sam objavio ogleda se i u ekspliciranju jednog zapostavljenog fenomena u domaćoj istoriografiji – reč je o amnestiranju pripadnika JVuO 1944-1945. Odsustvo eksplikacije tog fenomena u jugoslovenskoj i srpskoj istoriografiji omogućilo je pročetničkim, revizionističkim istoričarima, kojima su Drugi svetski rat i prve posleratne godine u istraživačkom fokusu, da olako ignorišu značaj, opseg i posledice dve amnestije iz 1944. godine koje su imale karakter zvaničnog poziva pripadnicima JVuO da polože oružje čime im je garantovana bezbednost, ukoliko nisu bili počinioci zločina. Prema istraživanju koje je publikovano u knjizi, više od polovine pripadnika JVuO iz Srbije amnestirano je 1944. i, manjim delom, 1945. godine. Reč je o izuzetno velikom broju pojedinaca. Dalja ignorisanja fenomena amnestiranja i korektnog odnosa prema većini zarobljenih četnika u završnim borbama za oslobođenje Srbije nakon ove knjige biće otežana i kontraproduktivna.

Približno kvantifikovanje podrazumeva višegodišnji timski istraživački rad za šta ne postoji zainteresovanost akademske istoriografije i istorijskih instituta (FOTO: Lupiga.Com)

U knjizi su obrađeni i narativi o tzv. “Bosanskoj golgoti” te o bitci između ustaša i četnika na Lijevča polju koja je i važan dio hrvatske nacionalističke mitologije. Do kakvih si saznanja o stvarnoj naravi ovih događaja došao u istraživanju?

- Bosanska golgota označava stilsku figuru koju su plasirali pripadnici četničke emigracije i drugi antikomunistički pisci i podrazumeva stradanje srbijanskih i crnogorskih četnika u Bosni 1945. godine. Reč je o segmentu istorije JVuO koji se pokušava tradicionalizovati kao istinska nacionalna tragedija – slično tradicionalizovanju Bleiburga i Križnog puta u okviru hrvatske nacionalističke i desničarske mitologije. Bosanska golgota podrazumeva viktimizaciju crnogorskih i hercegovačkih četnika u tzv. Bici na Lijevče polju od 4. do 6. aprila 1945. godine i srbijanskih četnika u borbama na Zelengori i Sutjesci od 12. do 15. maja 1945. godine. Revizionistička istoriografija je pokušala da istorizuje navedeni segment istorijata JVuO, naročito kada je reč o stradanju četnika na Zelengori i Sutjesci maja 1945. godine. U knjizi koju sam napisao osporen je revizionistički mit o stradanju navodno 9.300 pripadnika JVuO na Zelengori i Sutjesci sredinom maja 1945. godine, pri čemu se sugerisalo kako je većina stradalih navodno streljana. Demistifikaciju tog mita započeo je istoričar Milan Terzić 2011. godine u radu pod naslovom „Gubici četnika Draže Mihailovića na Zelengori i Sutjesci – maj 1945.“. Na osnovu nekorišćenih primarnih izvora pohranjenih u Vojnom arhivu (dokumentacija jedinica Jugoslovenske armije i jedan nekorišćeni izvor četničke provenijencije) definitivno sam osporio navedeni mit i zaključio da na Zelengori i Sutjesci nije moglo stradati više od 3.000 četnika, pri čemu je većina poginula u borbi. Jedan deo zarobljenih četnika je streljan nakon zarobljavanja. Na osnovu dostupnih izvora možemo izneti pretpostavku o nekoliko stotina streljanih. Sličan ili nešto manji broj zarobljenika sproveden je u zarobljeničke logore. Kada je reč o narativu o tzv. Bici na Lijevče polju revizionistička istoriografija nije preuzela navode o visokim brojkama poginulih četnika u borbama protiv ustaša koji su bili karakteristični za pročetničku i proustašku publicistiku s kraja prošlog veka, ali i dalje insistira na tvrdnjama o navodno nekoliko stotina poginulih četnika u borbama protiv partizana na Lijevče polju, što sam takođe osporio u knjizi. Nakon dvodnevnih borbi između ustaša i četnika na Lijevče polju, koji se ne mogu označiti kao bitka zbog relativno malih gubitaka, većina crnogorskih četnika je kapitulirala prešavši privremeno pod komandu crnogorskih proustaških separatista, a zapravo pod privremenu komandu Oružanih snaga NDH. Određen broj razoružanih četnika (oko 120-150) ubijen je u ustaškim logorima.

(FOTO: Iz knjige "Kazna i zločin")

U knjizi govoriš o problemu kvantifikacije četničkih zločina. Je li nam je poznat približan broj stradalih ljudi od četničke ruke na tlu Srbije? Čime su ti zločini bili motivirani i kakav je danas odnos hegemonijske struje u srpskoj historiografiji prema njima?

- Jugoslovenska i srpska istoriografija nisu izvršile kvantifikaciju zločina snaga kolaboracije u Srbiji, tako da je približan broj stanovnika Srbije ubijenih od strane četnika (četnici pod komandom Draže Mihailovića i Koste Pećanca i legalizovani ravnogorski četnici) još uvek nepoznat. Svakako da je reč o više hiljada ubijenih. Međutim, približno kvantifikovanje podrazumeva višegodišnji timski istraživački rad za šta ne postoji zainteresovanost akademske istoriografije i istorijskih instituta, za razliku od izražene zainteresovanosti za kvantifikovanje smrtno stradalih u okviru represije koju je uoči i nakon oslobođenja sprovodila pobedička strana. Moje istraživanje nije imalo za cilj da ispostavi približan broj ubijenih stanovnika Srbije od strane četnika već da ukaže na dinamiku četničkog terora na primerima najmasovnijih zločina pri čemu je ukazano na činjenicu da su četnici u tzv. užoj Srbiji procentualno ubili više civila nego partizani, naročito više žena i dece. Najmasovniji zločin koji je JVuO počinila u Srbiji, ili uopšte u Jugoslaviji, dogodio se od 5. do 11. februara 1943. godine na području Pribojskog sreza nad muslimanskim stanovništvom. Taj zločin nije registrovan u okviru jugoslovenske (propartizanske) istoriografije, ali ni u okviru savremene revizionističke (pročetničke) istoriografije u Srbiji. Zvuči gotovo neverovatno da i pored dva publikovana spiska žrtava februarskog pokolja (spisak objavljen 1996. godine sadrži 1.547 imena ubijenih, među kojima je 650 dece, dok spisak objavljen 2005. godine sadrži 2.379 imena ubijenih, među kojima je 1.058 dece) – savremena srpska istoriografija nije konstatovala masovne zločine JVuO u Pribojskom srezu. Štaviše, istoričar Srđan Cvetković ove godine objavio je dopunjeno izdanje njegovog magistarskog rada publikovanog 2006. godine (Između srpa i čekića. Represija u Srbiji 1944-1953, Beograd, 2006, 2015) u kome se ističe da u Srbiji „nije bilo [četničkog] terora na nacionalnoj osnovi koji je išao do istrebljenja“. Drugi istoričari i istraživači koji su objavili studije koje za temu imaju opštu istoriju JVuO, poput Koste Nikolića i Miloslava Samardžića, takođe ne konstatuju pokolj februara 1943. godine u Pribojskom srezu, iako je, ponavljam, reč o najmasovnijem četničkom zločinu.

Studija "Kazna i zločin: Snage kolaboracije u Srbiji"(FOTO: Lupiga.Com)

Jedan od većih historijskih stereotipa u svim jugoslavenskim zemljama jest onaj o partizanskim zločinima nakon oslobođenja, što se u Srbiji odnosi na razdoblje nakon rujna1944. godine. Što je po tvome mišljenju problematično u pokušajima kvantifikacije broja stradalih, ali i kvalifikacije svih stradalih epitetom “žrtve” ili čak “nevine žrtve”?

- Završni deo knjige predstavlja prilog kvantifikaciji stradalih nakon oslobođenja Srbije za čije smrtno stradanje odgovornost snosi pobednička strana odnosno oružane snage i organi vlasti pod kontrolom komunista. U tom delu knjige problematizovani su pojedini aspekti metodologije Državne komisije za tajne grobnice (DKTG) u formiranju registra stradalih stanovnika Srbije nakon 12. septembra 1944. godine, prvenstveno kada je reč o uvrštavanju u registar stranih državljana i osoba koje su poginule u borbi, kao i proizvoljnom tumačenju izvora. Takođe, osvrnuo sam se na prethodne procene broja „žrtava komunističkog terora“ koje su se odnosile na teritoriju tzv. uže Srbije i na područja pojedinih opština i gradova i koliko su takve procene u koliziji sa rezultatima iz popisa DKTG i nekih novijih istraživanja. Naročito je ukazano na nerealne procene broja ubijenih stanovnika Beograda nakon oslobođenja, pri čemu su revizionistička publicistika i desničarska štampa isticali brojke od 10.000 pa sve do 30.000, dok je revizionistička akademska istoriografija isticala brojke od 5.000 do 10.000 stradalih Beograđana. Upravo su rezultati DKTG osporili takve procene. U mojim prethodnim radovima izvršio sam korekciju registra DKTG za grad Beograd koji je brojao preko 1.900 imena osporivši preko 400 upisa (duplikati, lica koja nisu imala prebivalište u Beogradu i lica koja su umrla prirodnom smrću u godinama ili decenijama nakon rata). Realan broj stradalih Beograđana je veći od 1.500 i verovatno premašuje broj od 2.000 za nekoliko stotina. Saradnici DKTG i revizionistički istoričari koji su se najviše bavili temom represije koju su sprovodili komunisti nisu ostvarili značajne rezultate u utvrđivanju odgovornosti osoba koje su streljane nakon oslobođenja. Zapravo, umesto da to bude jedan od važnih elemenata njihovog istraživanja, oni su uglavnom ignorisali ili banalizovali realnu odgovornost strukture koja je bila izložena represiji čime se nastojala izvršiti viktimizacija ukupnog korpusa „žrtava komunističkog terora“. Koliko je među onima koji su streljani nakon oslobođenja bilo zaista nevinih žrtava (dakle, onih koji nisu skrivili tuđe stradanje niti su sarađivali sa okupatorom) ostaje neistraženo. Naravno, uvek treba isticati da je među onima koji su imali nečasno držanje tokom okupacije bio nemali broj onih koji nisu zaslužili da budu kažnjeni najstrožom kaznom. Preko 60 posto evidentiranih „žrtava komunističkog terora“ evidentiranih u registru DKTG na tlu Srbije bez pokrajina bili su pripadnici oružanih formacija. Mnogi od njih poginuli su u borbi, uglavnom kao pripadnici JVuO, u vreme kada JVuO najaktivnije vojno sarađuje sa nemačkim okupatorom. Poginuli u oružanim sukobima ne mogu biti proglašeni za žrtve politički ili ideološki motivisanog terora niti je metodološki opravdano njihovo uvrštavanje u registar DKTG. Njihova imena treba evidentirati u zasebnom registru.

Lupiga.Com

Naslovna fotografija: Lupiga.Com

Bartul Čović je 19-godišnji student filozofije i etnologije na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Suradnik je tjednika Novosti te više domaćih medija za koje piše o revizionizmu i suvremenim fašistoidnim pojavama i tendencijama u hrvatskom društvu. Prikuplja partizansku poeziju.

Ovaj tekst nastao je uz potporu Fonda za poticanje pluralizma i raznovrsnosti elektroničkih medija u sklopu projekta "Neki novi klinci".