Na fotografiji koju vidite slovenački su partizani prisiljeni da gledaju svoje mrtve drugove. Prizor je dio nacističkog tanatološkog performansa u jesen 1942. godine. Zarobljenici su sprovedeni kroz Celje, na njihovim prsima su table ispisane pogrdnim riječima. Nakon šetnje, sučeljeni su sa tijelima boraca palih u bici na planini Dobrovlje. Spektakl je ograđen kanapom, na platou ispred Narodnog doma. Na lijevoj strani je građanstvo u mimohodu, dok su desno namučeni borci postrojeni uza zid. Zarobljeni gledaju vlastitu smrt u najavi. Gotovo da su postvareni u tom prizoru. 

Zarobljeni gledaju vlastitu smrt u najavi (FOTO: Arhiva)

Po filozofkinji Juliji Kristevoj leš je „najodvratniji otpad“ koji subjektu ukida osobnost, „miješa se u postojanje“. Mnogi logoraši pisali su o stanju tupe pomirenosti sa takvim užasom. Muselmanni ili “dovršeni svjedoci” kako ih naziva italijanski pisac Primo Levi, mrtvi su prije smrti, naklonjeni kraju koji tek biološki kasni. Tijela muselmanna pukom greškom su živa, logoraš je odavno sveden na biomasu, na pulsirajući leš.

Nacisti su ostavili pristojnu arhivu svojih zločina u Celju. Na seriji fotografija vide se komunisti koji se jedva drže na nogama, sa tupim pogledima upravljenim u ništa. Slična je postavka i na gornjoj slici, sa jednim punctumom, kako bi to rekao francuski filozof Roland Barthes, ili jednom izražajnom pukotinom, licem žene koja ne gleda pravo, niti dolje, već podiže glavu ukoso, iznad objektiva. Zarobljenica se bistom okrenula ka nečem što nije blizu, ali sudeći po njenom stavu, zasigurno dolazi. 

Partizanku Antoniju Čeč su 15. novembra 1942. godine izveli iz celjskog zatvora Stari pisker da bi bila javno ponižena. Na svoju smrt Antonija će čekati još godinu, a njeno germanizovano prezime Tschetsch naći ćemo u pedantnom izvodu iz knjige mrtvih logora Auschwitz-Birkenau. Godina rođenja 1986., mjesto Trifail, ili po slovenački Trbovlje, smrt gušenjem u gasnoj komori. 

Nakon rata Tončka Čeč biće proglašena za Narodnog heroja ukazom Josipa Broza Tita iz 1953. godine. Predratna ilegalka pod pseudonimima Roza i Pavla, prošla je mnoge borbe i tajne akcije, kalila se po zatvorima kraljevine Jugoslavije, školovana u Moskvi na Komunističkom univerzitetu zapadnih narodnih manjina, pod prezimenima Čehova i Smisareva, da bi završila kao sekretarka partijskog komiteta za okrug Kozjansko u istočnoj Sloveniji, i na kraju žrtva holokausta. 

Prizor je dio nacističkog tanatološkog performansa (FOTO: Arhiva)

Ipak, nije ta fotografija važna zbog istorijske potvrde jedne žrtve i njene istorijske opravdanosti. Ovdje dobijamo više od istorije, više od biografeme, više od detalja, nošnje ili oruđa zločina. Na slici je izraz lica koji se otima samom kontekstu, lice Antonije Čeč ne samo da odbija gledati spektakl smrti, nego predstavlja hitac u buduće. Za trenutak izgleda kao montirana pobjednica iz dalekog futura, putnica kroz vrijeme, ili, srednjovjekovna svetica koja prije lomače dobija viziju i mirna spram okolnosti gori na unutrašnjoj vatri koju ne vidimo. A opet, ničeg onostranog ovdje nema, heroina žrtvom ne kupuje raj, nego brani život do posljednje kapi krvi.

To je slika pobjede nad smrću nepristajanjem na njene hipnotičke moći. Nije to eskapizam, ni bijeg od užasa, pogled je podsjetnik na hitnost vizije koja mora biti suprotstavljena zlu, odnosno pokušaj da se smrt prevaziđe pogledom u naprijed, pogledom koji se ne okiva fascinacijom, nekrofilijom, strahom ili kamikaznom hrabrošću poremećenog heroja. 

Nema utopije, rekao bi njemački filozof Theodor Adorno, ako nema vizije slobodnog života nadređenog smrti. “Revolucija ne pruža mrtvom revolucionaru onostranu licencu, tj. ne čini ga herojem, zato što komunisti smrt posmatraju kao uzvišeno stanje, nego upravo obrnuto, heroizuje ga zato što je ovaj rizikovao vlastiti život kao autentično stanje.” (Kuljić, 2011). 

Ostaje pitanje, u šta gleda Antonija Čeč? 

To ne možemo znati, ali njen pogled je ono što današnjem humanom djelanju treba, nazvali ga političkom ljevicom ili kako god hoćemo. A kakvo je to današnje vrijeme? Javno i bez ustezanja italijanska vlada žali “borce za slobodu”, fašističke vojnike koji su poginuli u bici kod El Ajmenla u Egiptu, svega desetak dana prije nego je Antonija Čeč izvedena da joj se krvnici rugaju na trgu u Celju. Danas se italijanska vlada ruga žrtvama fašizma, kodira se novi odnos prema Drugom svjetskom ratu u srcu Evropske unije koja je taj proces počela pod šifrom 2019/2819(RSP), dakle slavnom rezolucijom Evropskog parlamenta o izjednačenju totalitarizama. Sa herojima borbe protiv fašizma sasvim su nježno izjednačeni i SS ratnici spremni da ih bog Odin pozove, a prsate Valkire sprovedu do Valhale i slave krvavog zavjeta. 

Grupa mladih komunista i partizana izvedena pred Narodni dom u Celju (FOTO: Arhiva)

Izjednačila se tako crna soldatija Trećeg rajha sa Tonkom Čeč, ćerkom rudara Antona iz sela Klek, koja je kao djevojka vodila dramsku sekciju u Trbovlju, a kao žena prebijana, ranjavana i na kraju spaljena u njemačkoj peći jer je ustala za klasnu pravdu i jugoslovensko ime. 

Nedavno sam pročitao da se od antifašista traži srčanost, ali i jedna vrsta kalvinističkog doživljaja svijeta kao da je već spašen. U prevodu, trebalo bi se vladati kao da su pobjede stigle, kao da je bolji život, što god to značilo, dosegnut i izboren pred nama koji mu služimo revno, izuzeti od sumnje i čuđenja. Ta vrsta tvrdokornog uvjerenja u osmijehu Ljuba Čupića, ili pogledu Antonije Čeč, ili u podignutim rukama Stjepana Filipovića, komadić je koji nedostaje. Nije to holivudska katarzica nego prenos slobode u sferu vidljivog, nadistorijski putokaz koji i dalje svijetli. Jer ljudsko lice je osnova revolucije. Koliko god ga tržištem slika unižavali, presavijali u štampi i provlačili kroz algoritme prodaje, dovoljna je jedna stara fotografija, jedno lice nad bezdanom, da se povežemo i prepoznamo u šta to zapravo gleda Antonija Čeč. Naravno, ona gleda tamo gdje svaka žrtva na stratištu, danas, juče i sjutra pokušava da dopre i potraži spas. Antonija Čeč gleda u nas.

Lupiga.Com

Naslovna fotografija: Arhiva

Sviđa vam se ono što radimo? Želite više ovakvih tekstova? Možete nas financijski poduprijeti uplatom preko ovog QR koda. Svaka pomoć naših čitatelja uvijek je i više nego dobrodošao vjetar u leđa.